Nadanie praw miejskich i herbu - 1923 rok
Po zakończeniu działań wojennych w 1918 r. powstało niepodległe państwo polskie. Tereny Kaszub przyłączone zostały do Polski dopiero w 1920 roku. Do Kartuz Polska powróciła wraz z przybyciem „błękitnej armii” generała Józefa Hallera , który dokonał później historycznych zaślubin Polski z morzem w Pucku. Błękitny generał był owacyjnie witany przez mieszkańców Kartuz i okolic, 11 lutego 1920 r.
W związku z przejmowaniem tych ziem przez administrację polską Wojewoda Pomorski wystosował z Torunia pismo ogólne do starostów, prezydentów i burmistrzów miast datowane 1 kwietnia 1920 r. z prośbą o „spieszne nadesłanie rysunków godeł i odcisków pieczęci, tak używanych w miastach (...) z czasu zaboru niemieckiego i obecnie, a to z dołączeniem wywodu historycznego, omawiającego istniejące w tym względzie uprawnienia (...)”.Starosta Kartuski przesłał okólnik do proboszczów i wójtów powiatu. Dnia 13 kwietnia wójt kartuski w piśmie skierowanym do Starostwa w Kartuzach pisał, że wraz z prośbą o udzielenie prawa miasta Kartuzom prosi o zezwolenie używania starego godła.
„(...) Stare godło Kartuz: Tarcza na dwie części podzielona, po lewej stronie na modrem tle siedem srebrnych gwiazd-znak Kartuzow, po prawej stronie na czerwonym tle w bieli N. M. Panna w raju, patronka miasta i kościoła klasztornego w Kartuzach. Pod panowaniem pruskim godło zmieniono i to po lewej stronie w miejscu N. M. Panny rajski ulokowano na złotem tle czarny krzyz krzyżacki. Lewą część tarczy zostawiono (...)”.
W związku z faktem, że dowody historyczne zaginęły, Zarząd Gminy Kartuzy zwrócił się pismem z dnia 5 września 1922 r. do znanego etnografa, założyciela skansenu we Wdzydzach, Izydora Gulgowskiego o wyrażenie opinii na interesujący temat.
(...) Mamy nadzieję czytamy w piśmie, że gmina nasza Kartuzy w niedługim czasie policzoną zostanie w poczet miast. Przy tej sposobności przybrać chcemy za poprzedniem uzyskaniem zezwolenia kompetentnej władzy odpowiednie godło miejskie (...)”.
Gulgowski odpowiedział pismem z dnia 29 września 1922 r., że „najdokładniejszych wyjaśnień i rad w sprawie godła udzielić może p. dr Majkowski zamieszkujący w Kartuzach, a mający wszelkie ku temu pokłady i znający najlepiej przeszłość historyczną Kartuz (...)”.
Gdy w dniu 3 października 1922r. Urząd Gminy w Kartuzach zwrócił się w tej sprawie do dra Aleksandra Majkowskiego, ten odpisał w sposób następujący:
„(...) Gmina Kartuzy jako taka , jak ogólnie wiadomo, jest nowszej daty i powstała na pokładzie dawnego klasztoru Kartuzów. Stąd godło, jeżeli ma mieć historyczną i logiczną postawę, moim zdaniem powinno uwzględnić pochodzenie od osady Kartuzów. Godło zakonu Kartuzów w niebieskim polu ma czerwoną kulę ziemską opasaną krzyżem srebrnym, nad którym siedem srebrnych gwiazd się unosi (...). Jeżeli więc uwzględnimy pierwszą formę godła Kartuzów to pochodzenie gminy od ich osady by było uwzględnione, gdyby się przyjęło na tarczę ich kolor niebieski i siedem gwiazd. Tę zasadę przyjęto dotychczas w wszystkich zawartych projektach”
Uzasadnienie dra Majkowskiego przekonało Radę Kartuz, która Uchwałą z dnia 31 stycznia 1923 r. zgodziła się na tę propozycję przyjmując godło wg proponowanego wzoru. Projekt wysłano do Warszawy.
10 lipca 1923 r. Minister Spraw Wewnętrznych mecenas Władysław Kiernik wydał Dekret następującej treści:
,,Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Ministra b. dzielnicy pruskiej z dnia 31 marca 1920 r. o godłach, barwach i pieczęciach samorządowych jednostek prawno-publicznych (Dz.U. Ministra b. dzielnicy pruskiej Nr 18, poz. 172) zgodnie z uchwałą rady gminnej gminy Kartuzy z dnia 31 stycznia 1923 r. nadaję miastu Kartuzy Województwa Pomorskiego godło: Tarczę w niebieskim polu głowa czarnego Gryfa ze srebrnym dziobem i czerwonym ozorem, nad głową siedem gwiazd srebrnych w układzie zakonu Kartuzów oraz barwy: 1/ niebieską, 2/ białą, 3/ czarną”.
Wraz z przyznaniem Kartuzom praw miejskich i nadaniem herbu wzrósł prestiż miejscowości. Miasto stało się znaczącym ośrodkiem turystyczno-wypoczynkowym Kaszub.
