Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach powiększyło swoje zbiory o unikatowe artefakty, a to dzięki ponownej hojności Pani Renaty Kiedrowskiej – małżonki kaszubskiego redaktora i wydawcy – Wojciecha Kiedrowskiego. 13 marca 2021 roku za pośrednictwem Pana Andrzeja Buslera kartuskie muzeum otrzymało kilkanaście przedwojennych numerów gazety „Zrzesz Kaszëbskô” Wartość tej kolekcji podnosi fakt, że niektóre numery pochodzą z księgozbioru Franciszka Fenikowskiego. Tym bardziej dziękujemy za ogromną życzliwość i okazany gest.
***
Zrzesz Kaszëbskô było to czasopismo polityczno-kulturalne. Przeznaczone w głównej mierze dla mieszkańców Kaszub. Wydawało tygodniowe dodatki: Checz Kaszëbskô (1933) i Checz (1945-1947). Było inicjatywą powstałego w 1929 r. w Kartuzach Zrzeszenia Regionalnego Kaszubów. Inicjatorami powołania tej organizacji byli młodzi nauczyciele: Aleksander Labuda i Jan Trepczyk. Jedną z inicjatyw wspomnianych osób było powołanie czasopisma „Zrzesz Kaszëbskô” (1933-1939 i 1945-1947). Z kręgu osób wywodzących się z Zrzeszenia i zarazem skupionych wokół „Zrzeszë” ukształtowało się środowisko działaczy, którzy przeszli do historii jako Zrzeszińcy. Obok wspomnianych już Labudy i Trepczyka, do grona tego należeli m.in. Jan Rompski, Stefan Bieszk, Feliks Marszałkowski, ks. Franciszek Grucza, Ignacy Szutenberg, Brunon Sobczak.
Redakcja pisma podkreślała odrębność etniczną i językową Kaszubów, co naraziło je na zarzut separatyzmu narodowego. Te interpretacyjne nadużycia prowadzące ku udowodnieniu o działalności separatystycznej były przeszkodą w wydawaniu i kolportowaniu pisma ze strony władz polskich. Redaktorami naczelnymi pisma byli: A. Labuda (1933-1935), F. Marszałkowski (1936-1939) ojciec Mirosławy Kazany, B. Richert (1945-1946), I. Szutenberg (1946-1947), E. Kamiński (od 1992).
W pierwszej edycji "Zrzesz Kaszëbskô" ewoluowała od gazety politycznej, pisanej niemal wyłącznie po polsku, do miesięcznika społeczno - kulturalnego, tworzonego w dużej mierze po kaszubsku.
Na łamach Zrzeszy publikowano utwory Jana Patocka (publikował w Przyjaciel Ludu Kaszubskiego), Jana Rompskiego (fragmenty dramatu Vzenjik Arkonë) a także Aleksandra Majkowskiego. Okazjonalnie przedrukowano również materiały etnograficzne A. Hilferdinga. W periodyku pojawiały się artykuliki historyczne, legendy, podania i opowiastki bardzo często nie poświadczone autorstwem. W numerze 9 z 1938 r. odnajdziemy m.in. recenzję sztuki Franciszka Tredera pt. "Wrëje" czy też informację o otwarciu wystawy historyczno-kulturalnej w willi Majkowskiego.
Po II wojnie światowej wznowiono wydawanie pisma „Zrzesz Kaszëbskô. Pragnienia działaczy kaszubskich zbiegły się z zamierzeniami władzy ludowej, która w powołaniu nowego pisma widziała narzędzie na oddziaływanie na Kaszubów. Tak powstała Zrzesz nawiązując do przedwojennego wydawnictwa. Miało to zapewnić m.in. rozpoznawalność i uwiarygodnić inicjatywę. W okresie wzmożenia stalinowskich represji w PRL (po 1948) zrzeszyńców zastraszono, a Stefana Bieszka zamknięto na kilka lat (do 1955 r.). J. Trepczykowi i F. Marszałkowskiemu zarzucono działalność separatystyczną. (BK)
