W sali przedstawiamy narzędzia stosowane do mierzenia płodów rolnych, ich przechowywania, przetwarzania żywności oraz podstawowy sprzęt kuchenny. Jest zatem beczka na zboże, wydrążona w pniu, korzec i mace plecione z korzeni sosny. Widoczne są również przyrządy służące do obróbki ziarna – stepa ręczna do łuszczenia zboża na kaszę oraz żarna rotacyjne.
W gospodarstwie domowym niezbędna jest waga. Na Kaszubach stosowano – widoczne na wystawie – wagi szalkowe oraz ''dezmar'' – rodzaj drewnianej pałki z zamocowanym odważnikiem na jednym końcu, na drugim zaś zawieszany był ważony towar.
Przy sporządzaniu pożywienia stosowano koryta do wyrabiania ciasta chlebowego, łopaty do wyjmowania chleba z pieca, który wypiekany był przez gospodynie domowe. Ciekawą kolekcję stanowią maselnice tzw. Kierzenki, z których najciekawszą jest maselnica kołyskowa wystepująca w większości gospodarstw kaszubskich. Różnorodną natomiast kolekcję stanowią foremki do masła oraz wałeczki stosowane do uzyskiwania na wytworzonym maśle elementu dekoracyjnego.
GOSPODARSTWO DOMOWE
Na wystawie znajdują się narzędzia oraz przedmioty, które służyły do przetwarzania produktów pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, a także inne narzędzia, które wykorzystywano w kaszubskim gospodarstwie domowym.
- Co jadano na Kaszubach?
We wszystkich społecznościach pożywienie pełni ważną rolę, nie tylko ze względu na to, że jest niezbędne do przetrwania. Wiążą się z nim także liczne praktyki społeczne i kulturowe. To, jakie pokarmy spożywano zależne było od zasobności mieszkańców, wyznawanej religii oraz tego, jakie rośliny i zwierzęta występowały w zamieszkiwanej okolicy.
W związku z tym, że większość Kaszubów była Katolikami, część kultywowanych przez nich zwyczajów była ściśle związana z tym wyznaniem. Przykładem tego jest przestrzeganie postu, kiedy to w głównym menu znajdowały się potrawy z brukwi i marchwi, żur, kasze, śledzie solone i ryby z ziemniakami. Ponadto wierzono, że warzywa takie jak brukiew, buraki, marchew lepiej zbierać w okolicy św. Jadwigi, gdyż ta zapewni im odpowiednią słodycz. Kalendarz obrzędowy Kaszubów wyznaczał także najlepsze pory siewu i zbioru.
Ważnym elementem jadłospisu Kaszubów było mleko i to, co z niego wytwarzano. Były to głównie maślanka pita do obiadu oraz masło, które nie tylko spożywano, ale także sprzedawano.
Z produktów zbożowych przygotowywano kasze (z jęczmienia, pszenicy, owsa, tatarki, żyta), które podawano na gęsto ale także w zupach. Oprócz tego ze zbóż produkowano mąkę, z której pieczono chleb, pieczono i smażono placki, gotowano zacierki i kluski.
Dieta Kaszubów opierała się także na ziemniakach, brukwi, marchwi, kapuście, grochu i burakach. Z tych pierwszych przygotowywano między innymi tzw. „trypane ziemniaki” w formie ugotowanej a następnie tłuczonej, które podawano z maślanką. Kapustę spożywano na surowo lub po ukiszeniu.
Mięso należało do potraw odświętnych. Częściej przygotowywano je tylko w domach bogatszych gospodarzy. Charakterystycznym daniem spożywanym na Kaszubach była tzw. „okrasa”. Przygotowywano ją z siekanej w korycie gęsiny, którą solono a następnie przechowywano w glinianych naczyniach. Jadano ją przez cały rok jako dodatek do innych potraw lub chleba. Dodatkowo na stole kaszubskim gościły ryby w postaci pieczonej, gotowanej, prażonej i rzadziej smażonej. Szczególnie w okresie postu zjadano duże ilości solonych śledzi.
Uzupełnieniem posiłków były grzyby i owoce leśne, które zbierano w kaszubskich lasach, owoce, a także produkty pszczelarskie.
- Truskawka kaszubska w j. kasz. kaszëbskô malëna
Truskawki sprowadzono na Kaszuby na początku XX wieku. Helena Gruchała jako pierwsza podjęła się ich uprawy a ks. Anastazy Sadowski doprowadził do jej upowszechnienia wśród tamtejszych rolników. Początkowo hodowano je na terenie Długiego Kierza, skąd pochodziła pionierka, wraz z upływem czasu obszar ten powiększał się i dziś obejmuje całe Pojezierze Kaszubskie. Region ten nazywany jest zagłębiem truskawkowym. Ze względu na sprzyjające warunki glebowe i klimatyczne, Truskawki Kaszubskie posiadają unikatowy smak i aromat.
Dla amatorów tej odmiany i turystów, corocznie na przełomie czerwca i lipca odbywa się impreza plenerowa „Truskawkobranie”, która oprócz promocji tego owocu popularyzuje również kulturę kaszubską.
OPIS ZBIORÓW
- NARZĘDZIA DO LECZENIA ZWIERZĄT I LUDZI
Pochodzenie: Borzestowo, 1910r.
- WARZĄCHWIE
Warząchew
Pochodzenie: Borzestowska Huta
Przedmiot w kształcie łyżki, wydrążony z jednego kawałka drewna
Warząchew
Pochodzenie: Borzestowo, 1938.
Wykonana z drewna gruszy. Czerpak okrągły z wygiętą rączką, która zakończona jest haczykiem.
Warząchew
Twórca: Leon Byczkowski,
pochodzenie: Prokowo
Drewniana warząchew wykonana z drewna gruszy. Posiada owalny czerpak i trzonek zakończony haczykiem
Warząchew
Pochodzenie: Smętowo, ok. 1925r.
Przedmiot wystrugany z pojedynczego kawałka drewna
Warząchew
Pochodzenie: Goręczyno
Warząchew z drewna brzozowego do czerpania i odmierzania paszy treściwej.
- TŁUCZEK w j. kasz. trampuk
Pochodzenie: Nowe Czaple, 1938r.
Przedmiot wykonany z drewna bukowego, posiada prosty trzonek z okrągłą gałką. Służył do tłuczenia kartofli.
Tłuczek
Twórca: Brunon Formela,
pochodzenie: Garcz, 1930.
Drewniany tłuczek do kartofli zakończony gałką.
Tłuczek
Pochodzenie: Borzestowska Huta
Tłuczek wykonany z drewna lipowego z okrągłym trzonem zakończonym gałką.
- MĄTEWKA
Pochodzenie: Borzestowo, 1945.
Okorowana gałązka świerkowa, posiada 12 rozwidleń. Mątewka służyła do mieszania ciasta.
- CZERPAK DO WODY
Narzędzie do czerpania wody wydrążone z jednego kawałka drewna lipowego.
- SOLNICZKA
Pochodzenie: Mezowo
Solniczka wykonana z drewna do zawieszania na ścianie.
- STĘPA ZE STĘPOREM
Stępa ręczna typu kielichowego, służąca do obłuskiwania i kruszenia ziaren na kaszę. W stępie wykonanej z drzewa bukowego umieszczano ziarna, w które następnie uderzano stęporem, czyli rodzajem tłuczka.
- MIEDZIANY GARNEK
Miedziany garnek do gotowania na trójnogu.
Pochodzenie: XIX w.
- MŁYNEK
- CEBER
Pochodzenie: Mezowo, koniec XIX w.
Wyrów bednarski wykonany z klepek sosnowych opasanych trzema żelaznymi obręczami. Cebry służyły do transportu i przechowywania wody
- STOŁEK DO DOJENIA KRÓW w j. kasz. stołuszk
Twórca: Augustyn Mielewczyk,
pochodzenie: Kartuzy, 1954r.
Taboret na trzech nóżkach wykonany z drewna sosnowego. Na jednym boku posiada rączkę do wygodnego przenoszenia, środek siedziska jest pusty.
Stołek do dojenia krów
Drewniany stołek na trzech nogach z uchwytem.
- WAGA
Pochodzenie: Mezowo
Dwuramienna waga drewniana.
- SZAFA KUCHENNA w j. kasz. tobryt
Pochodzenie: 1820r.
Zdobiona malunkami szafa, w której przechowywano naczynia oraz sztućce.
- ŻELAZKO NA PRĄD
Pochodzenie: Pszczółki
Żelazko wykonane z żelaza, drewnianego uchwytu oraz metalowych śrub.
Żelazko krawieckie
Pochodzenie: Gdańsk- Firoga
W całości wykonane z żelaza.
- ŻELAZKO NA DUSZE w j. kasz. platizer
Żelazko ogrzewane za pomocą duszy, wykonane z żelaza z drewnianym uchwytem.
Żelazko na dusze
Pochodzenie: Kartuzy, początek XX w.
Żelazko na dusze, wykonane z żelaza i drewnianego uchwytu.
- WIRÓWKA DO MLEKA w j. kasz. Centrifuga
Pochodzenie: Początek XX wieku.
Urządzenie służące do odwirowywania mleka.
- MASZYNKA DO MIELENIA MIĘSA
- BECZKA DO KĄPANIA MŁODZIEŻY
Twórca: Jerzy Labuda,
pochodzenie: Paczewo, przed 1939r.
Beczka wykonana z klepek sosnowych, w której przechowywano mięso.
- TARKA DO PRANIA
Pochodzenia: Smołdzino
Tarka ząbkowana w oprawie z listewek, w całości wykonana z drewna.
- KIJANKA
Narzędzie wykonane z drewna, które służyło do prania odzieży. Kijanką uderzano w zamoczone ubrania, dzięki czemu wydobywał się z nich brud.
- NOSZE NARAMIENNE w j. kasz. szyndle
Drewniane nosidło nieckowate (z miejscem wyciętym na kark) z umocowanymi na końcach łańcuchami do naczyń. Służyło do transportu między innymi wody i paszy.
- MODELE ŻARNA
Twórca: Franciszek Treder,
pochodzenie: Borzestowo, 1926.
Żarno obrotowe wykonane z drewna bukowego i kamienia granitowego. Narzędzie składa się z leżaka, bieżaka i podstawy. Służył do mielenia ziaren na mąkę.
- KORYTO w j. kasz. kóreto
Koryto służące do wyrabiania ciasta chlebowego lub do prac rzeźniczych.
- ŁOPATY DO PIECA CHLEBOWEGO
Twórca: Jan Król,
pochodzenie: Borzestowo
Drewniane łopaty służące do wkładania i wyjmowania chleba z pieca.
- GRZEBACZ w j. kasz. grelka
Twórca: Jan Król,
pochodzenie: Borzestowo
Wykonany z drewna bukowego i blachy żelaznej. Wykorzystywany do pracy przy wysokiej temperaturze pieca lub ogniska. Jego zagięta końcówka ułatwiała przesuwanie rozgrzanych naczyń wewnątrz pieca, a także usuwanie z niego popiołu i węgla.
- FOTOGRAFIA PIECA DO PIECZENIA CHLEBA
Autor: Leon Perszon
Chleb pieczono raz w tygodniu w ilości kilku lub nawet kilkunastu bochenków. Na każdym z nich czyniono znak krzyża zarówno przed pieczeniem, aby dobrze wyrósł, jak i przed jego pokrojeniem aby odgonić złe duchy i zapewnić powodzenie. Do opalania pieca wykorzystywano drewno liściaste.
- KORYTO DO SIEKANIA GĘSINY
Pochodzenie: Kartuzy
Koryto rzeźnickie, wydłubane z jednego sosnowego pnia. Służyło do siekania gęsiny, która często gościła na kaszubskich stołach. Jedną z potraw, które z niej przyrządzano była okrasa.
- RĘCZNE SIKAWKI STRAŻACKIE
Sikawki wykonane z drewna bukowego, które wprowadzono do użycia w XVIII wieku.
- PRALKA RĘCZNA
Z końcem XVIII w. zaczęto używać, także na Kaszubach do prania dużych bębnów drewnianych - wodoszczelnych kadzi wyposażonych w korbę. Wkładano do nich ubrania, dolewano wody, a następnie kręcono korbą, która wprawiała pranie w ruch.
Mechanizm ten wykorzystano do skonstruowania pierwszej pralki, wykonanej z drewna zawierającej kadź połączoną z rączką, która z kolei poruszała przekładnią wprawiając pralkę w ruch obrotowy. Pranie odbywało się w wodzie z rozpuszczonym mydłem.
- MAGIELNICA
Pochodzenie: Kartuzy
Magiel ręczny na korbę, wykonany z drewna i metalu.
- UL BARCIANY w j. kasz. GniÔzdo pszczelów
Pochodzenie: XVIII w., Zimne Zdroje (najstarszy zachowany ul w województwie pomorskim).
Ul typu kłodowego, wydrążony w pniu sosny.
- UL „kosz”, „koszka”
Ul w kształcie klosza, wykonany z wałków słomy, oplecionych korzeniami leszczyny. Wewnątrz posiada drewnianą poprzeczkę.
Prawdopodobnie na ziemie Pomorza sprowadzili je holenderscy osadnicy. Szybkie rozpowszechnienie się tego typu uli zawdzięcza się łatwej dostępności materiałów do ich budowy.
Ul - tzw. „kosz”, „koszka”
Ul o cylindrycznym kształcie, pleciony spiralnie z wałków słomy, oplecionych korzeniami sosny i drutem. Na jego wierzchu i spodzie znajdują się otwory. Pierwszy z nich zatykany jest drewnianym czopem, w drugim zaś umiejscowiona jest łopatka, dzięki której pszczoły dostawały się do środka i na zewnątrz ula.
- FORMA PLECIONKARSKA DO WYROBU ULI
Ośmiokątna deska z pionowo ustawionymi szprychami.
- FORMA DO WYROBU PŁYT WOSKOWYCH
- SKRZYNIA DO WYLĘGU DROBIU
Drewniane skrzynie umieszczane były wewnątrz budynku, najczęściej w kuchni lub sieni. Służyły jako miejsce do wysiadywania jaj.
- MAKATA KUCHENNA- Dar Elżbiety Reglińskiej- Grądkiewicz
Pochodzenie XXw.
Wykonana z lnu ozdobna makata, którą zawieszano na ścianach.
- TARKA DO BULEW w j. kasz. riwka
Pochodzenie: Borzestowo, 1932.
Urządzenie do tarcia ziemniaków, wykonane z bukowej podstawy w kształcie ławki z blachą do tarcia oraz ruchomej skrzynki. Nogi tarki wykonane są z drewna sosnowego.
Tarka do bulew
- FOREMKI DO MASŁA
Ręcznie rzeźbione foremki do masła wykonane z drewna bukowego. Służyły do odmierzania ilości masła a dzięki ornamentowanemu dnu także je zdobiły. Wyróżnia się foremki okrągłe, owalne i prostokątne, z roślinnymi, geometrycznymi, zoomorficznymi motywami ornamentów. Często dekorowano masło zależnie od okazji, np. w święta wielkanocne wykorzystywano motyw baranka.
WAŁKI DO DEKOROWANIA MASŁA
Przyrządy zbudowane z rzeźbionego drewna i drutu, służące do dekorowania masła.
- MASELNICA w j. kasz. kierzenka
Pochodzenie: Borzestowo, ok. 1920.
Urządzenie, które służyło do ręcznego ubijania masła ze śmietany.
Maselnica pionowa
Składa się z trzech części: beczułki, pokrywy i kijka z ubijakiem. Masło powstaje poprzez rozbijanie śmietany ubijakiem. Wykonana jest z drewnianych klepek.
Maselnica biegunowa
Umieszczona na biegunach prostokątna skrzynka, wewnątrz której znajdowały się przegrody z dziurami. Poprzez kołysanie maselnicą następowało oddzielenie się masła od śmietany. Wyszły z użycia na początku XX wieku.
Maselnica korbowa/ wirnikowa
Masło powstaje w wyniku poruszania korbą skrzydełek umieszczonych wewnątrz maselnicy o śmietanę.
- SKOROWAGA w j. kasz. dezmer
Waga wykonana z drewna jabłoni z żelaznym okuciem i mosiężnym sztyftami.
- IMADŁO DO SKOROWAGI
Twórca: Alojzy Formela
Pochodzenie: Kartuzy, 1932r.
Zbudowane z patyka, do którego końców przymocowano sznurki.
- FOTOGRAFIA PRZEDSTAWIAJĄCA PIWNICĘ DO PRZECHOWYWANIA KARTOFLI w j. kasz. kula
Kule to wolnostojące, podziemne piwnice, w których przechowywano ziemniaki i inne rośliny okopowe.
