Polityka gromadzenia zbiorów
Muzeum Kaszubskiego im. Franciszka Tredera w Kartuzach
Wstęp
Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach realizuje zadania zawarte w ustawie o muzeach, a szczegółowo określone w statucie instytucji. Najważniejsze z nich to: gromadzenie dóbr dziedzictwa kulturalnego Kaszub, o charakterze materialnym i niematerialnym, ich trwałe przechowywanie, ochrona, konserwacja oraz udostępnianie. Muzeum gromadzi zbiory z zakresu archeologii, numizmatyki, ikonografii, kartografii, historii, sztuki, rzemiosła artystycznego, etnografii i techniki.
Historia Muzeum i gromadzenia jego zbiorów
Pierwsze próby stworzenia Muzeum w Kartuzach podjęto w okresie międzywojennym. Działania te przerwał wybuch II wojny światowej. Po jej zakończeniu prace podjęto na nowo. W 1945 r. organizacją i prowadzeniem Muzeum zajął się Powiatowy Ośrodek Krzewienia Kultury i Sztuki w Kartuzach, którego dyrektorem był Edward Ogórek, sekretarzem dr Henryk Kotowski, skarbnikiem zaś Emil Lniski. Przy Muzeum uruchomiono pracownię haftu kaszubskiego, którą prowadziła Franciszka Majkowska. Pierwszą siedzibą Muzeum stał się budynek przy ul. Gdańskiej 15 tzw. „Dwór Kaszubski”.
W 1946 r. Muzeum przeniosło się do gmachu przy ulicy Kościerskiej 1, zwolnionego przez Urząd Bezpieczeństwa. W 1946 r. w zatwierdzonym planie budżetowym jako kierownik Muzeum widnieje Edward Ogórek, a jako społeczny kustosz Leopold Kosiński. Mając na uwadze wiedzę i doświadczenie Franciszka Tredera w kolekcjonowaniu artefaktów Powiatowy Komitet do Spraw Kultury poprosił go o zreorganizowanie Muzeum i przeprowadzenie inwentaryzacji. Zbiory, w tym czasie, liczyły 241 eksponatów. Pochodziły z kolekcji prywatnych: Franciszki Majkowskiej, Henryka Kotowskiego oraz Edwarda Ogórka. Należy jednak pamiętać, że Majkowska wyprowadzając się z Kartuz, w późniejszym okresie, zabrała większość swojej kolekcji.
W 1947 r. powstało Towarzystwo Miłośników Muzeum Kaszubskiego im. dr. Aleksandra Majkowskiego. Głównym celem stowarzyszenia było gromadzenie i konserwacja zabytków i przedmiotów charakteryzujących folklor kaszubski oraz roztoczenie opieki nad Muzeum Kaszubskim w Kartuzach.1 stycznia 1950 r. Muzeum Kaszubskie zostało upaństwowione, Towarzystwo Miłośników Muzeum Kaszubskiego im. dr. Aleksandra Majkowskiego z siedzibą w Gdańsku zostało zlikwidowane, zaś Franciszek Treder został mianowany pierwszym kierownikiem i pracownikiem merytorycznym – adiunktem Muzeum.
Pracę w Muzeum Kaszubskim podjęli również Augustyn Mielewczyk oraz znakomity gawędziarz kaszubski Franciszek Brzeziński. Ten ostatni wspólnie z Franciszkiem Trederem wyruszał w teren na motocyklu lub pieszo, aby pozyskać dla Muzeum nowe eksponaty. Były to przede wszystkim zabytki etnograficzne, dokumentujące życie codzienne Kaszub. W początkowych latach istnienia Muzeum Kaszubskiego na wystawie znajdowały się również eksponaty archeologiczne pochodzące z powiatu kartuskiego.
Eksponaty te (popielnice) do Muzeum sprowadził Franciszek Treder jeszcze z Borzestowa. Tam przechowywane były starannie w jego domu rodzinnym. W początkach lat pięćdziesiątych eksponaty archeologiczne Muzeum Kaszubskiego przejął Uniwersytet Łódzki, którego pracownicy naukowi podjęli badania w tej kwestii.
Zmieniał się także organizator Muzeum. Z początkiem 1958 r. placówka została przekazana w zarząd Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej, zaś po 1964 r. znalazła się w gestii władz powiatowych. W 1975 roku w całej Polsce przeprowadzono reformę administracyjną, na mocy której zlikwidowano powiaty. W związku z tym od tej pory wszystkie sprawy Treder załatwiał u władz wojewódzkich. Franciszek Treder pozostawał aktywny do ostatnich dni swej działalności w Muzeum Kaszubskim.
Po przejściu Franciszka Tredera na emeryturę w 1974 r. stanowisko kierownika Muzeum Kaszubskiego powierzono historykowi Barbarze Wieczorek, której z kolei następcą został Janusz Gierucki. W okresie transformacji po 1989 r. budynki Muzeum zostały skomunalizowane zaś ono samo uzyskało status samorządowej instytucji kultury. Dyrektorem został Norbert Maczulis, który kierował placówką do końca 2014 r. Z dniem 22 stycznia 2015 r. stanowisko dyrektora muzeum objęła Barbara Kąkol.
Muzeum posiada dwa działy: etnograficzny (E) i artystyczno-historyczny (AH). Działy te posiadają następujące kolekcje:
AH: sztuka, licząca ponad 1646 obiektów, która obejmuje rzeźbę ludową i nieprofesjonalną, malarstwo ludowe i malarstwo nieprofesjonalne,
Dokumentacja: materiały piśmienne (rękopisy, maszynopisy, wydruki, wycinki prasowe, druki ulotne), materiały ikonograficzne (fotografie, plakaty, mapy,)
E: kultura materialna, licząca blisko 2041 obiektów, obejmuje meble, narzędzia, sprzęty gospodarskie, rzemiosło, wyposażenie gospodarstwa domowego, ceramikę oraz pamiątki regionalne, akcesoria obrzędowe, zabawki, instrumenty muzyczne,
stroje, hafty , liczące 261obiektów, obejmujące ubiór 77 szt., buty 11 par, biżuteria 17 szt.
Założenia do realizacji
* digitalizacja wszystkich zbiorów, upowszechnianie i udostępnianie zbiorów i wiedzy o zbiorach,
* proces relokacji części zbiorów do nowego oddziału przy ulicy Klasztornej 6
* realizacja planowanych remontów w budynku głównym muzeum (2025-2026) polegających na poprawie ich stanu technicznego (wymiana belkowania)
* za priorytet strategiczny na lata 2025-2030 uznajemy stworzenie nowej ekspozycji w budynku dawnego młyna przy ul. Klasztornej 6
* porządkowanie istniejącej kolekcji i podniesienie jej wartości merytorycznej poprzez dopracowanie koniecznych danych informacyjnych i kontekstowych.
Kryteria w kierunkach rozwoju zbiorów
Według planów, gromadzenie nowych zbiorów ograniczone być powinno jedynie do obiektów etnograficznych i historycznych wiążących się w sposób bezpośredni z historią, kulturą i sztuką Kaszub, a w szczególności Powiatu Kartuskiego. Przedmiotów niepowtarzalnych i o istotnym znaczeniu dla rozwoju kultury narodowej i regionalnej.
Muzeum zbiera obiekty takie jak:
- dzieła sztuki ludowej: rzeźby, obrazy, grafika;
- przedmioty codziennego użytku: meble, narzędzia, sprzęty gospodarskie, rzemiosło, wyposażenie gospodarstwa domowego, ceramika;
- tkaniny: elementy strojów, materiały, hafty;
- dzieła kultury społecznej: akcesoria obrzędowe, szopki, zabawki, instrumenty muzyczne, ozdoby, dewocjonalia;
- dokumentacja etnograficzna: materiały piśmienne (rękopisy, maszynopisy, prasa, druki ulotne), materiały ikonograficzne (fotografie, rysunki, plakaty, mapy);
- książki dotyczące historii i etnografii Kaszub.
Sposoby nabywania i finansowania kolekcji
Nowe eksponaty Muzeum pozyskuje na drodze zakupu lub z darów przekazanych przez osoby żyjące lub zgodnie z zapisem testamentowym pozostawionym przez osoby zmarłe. Każdorazowo zgodę na zakup lub przyjęcie darowanego obiektu wyraża Dyrektor Muzeum. Fundusze na zakup pochodzą z budżetu własnego Muzeum.
Organizacja pracy przy rozwijaniu kolekcji
Osoby zainteresowane przekazaniem (w formie sprzedaży lub daru) nowych obiektów do Muzeum kontaktują się z jego pracownikami, którzy zbierają wstępne informacje, sprawdzając m. in. czy charakter i historia przedmiotu jest zgodna z profilem Muzeum. Następnie przekazują te informacje Dyrektorowi Muzeum, który podejmuje decyzje o przyjęciu obiektu. Pracownicy Muzeum mogą również wychodzić z inicjatywą pozyskania nowych obiektów, o istotnym znaczeniu dla rozwoju kolekcji Muzeum, których pozyskanie może nastąpić np. drogą zakupu na aukcjach internetowych. Ostateczną decyzję o przeprowadzeniu takiego zakupu podejmuje jednak zawsze Dyrektor Muzeum.
Potencjał i możliwości udostępniania zbiorów
Siedzibą Muzeum jest budynek podmiejskiej willi z początku XX w., przy ul. Kościerskiej 1 w Kartuzach. Jego powierzchnia wystawiennicza ogranicza się do kilku pomieszczeń zlokalizowanych na parterze i pierwszym piętrze gmachu, uzupełnioną o przestrzeń warsztatowo – magazynową znajdującą się w piwnicy i na poddaszu.
Do muzeum należy również dawny budynek gospodarczy, zlokalizowany obok willi. W 2019 r. obiekt ten został zrewitalizowany i wyposażony w nową salę konferencyjną i przestrzenie wystawiennicze, co zwiększyło możliwości wystawiennicze Muzeum.
Ponieważ oba te budynki są obiektami zabytkami, nie ma możliwości ich rozbudowy, co w dalszej perspektywie znacząco ogranicza możliwości gromadzenia dalszej kolekcji przez Muzeum.
Podstawy prawne
Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera w Kartuzach działa na podstawie:
ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2012 r. poz. 987, z późn. zm.);
ustawy z dnia 25 października 1991r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ( Dz. U. z 2012 r. poz.406, z późń. zm.);
ustawy z dnia 8 marca o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r. poz. 594, z późn. zm.);
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.);
ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2013r. poz. 330, z późn.zm.);
statutu Muzeum Kaszubskiego im. Franciszka Tredera w Tredera w Kartuzach z dnia 29 kwietnia 2025.