Na polskich terenach znajdowało się 167 miejsc, w których często, wielokrotnie, siły niemieckiej policji, SS i  Selbstschutzu dokonywały zbiorowych mordów na obywatelach państwa polskiego. Z tego najwięcej, bo aż 69[1], w Okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie, w skład którego wchodził powiat kartuski. W ostatnim czasie w wyniku prowadzonych badań naukowych pojawiło się nowe pojęcie historyczne: Zbrodnia Pomorska 1939. Termin ten został stworzony w celu całościowego określenia eksterminacji ludności cywilnej w ponad 400 miejscowościach przedwojennego województwa pomorskiego, w tym w powiecie kartuskim.  Każdego roku mieszkańcy, kombatanci, nauczyciele, uczniowie  i władze samorządowe Kartuz upamiętniają kolejną rocznicę wybuchu II wojny światowej i Dzień Weterana Walk o Niepodległość na  Kaliskach -  miejscu stracenia i pomordowania mieszkańców powiatu kartuskiego.

Znajduje się tam pomnik i tablica z napisem: „Miejsce bohaterskiej śmierci 329 Polaków zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939 – 1945. Cześć ich pamięci.”  W 2017 r. władze samorządowe Kartuz pragnęły  uhonorować wszystkie ofiary mordu kaliskiego  imiennymi tablicami. Niestety brak źródeł, a także zakończonego śledztwa prowadzonego przez gdański oddział Instytutu Pamięci Narodowej uniemożliwił  to zadanie.  W 2009 r. Muzeum Kaszubskie w Kartuzach wydało drukiem książkę Kartuzy 1939. Wspomnienia.  Opublikowano w niej nieprecyzyjnie  za Rejestrem miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta  hitlerowskiego  na ziemiach polskich w latach 1939-1945 województwo gdańskie[2] opracowanym przez  Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce - listy z nazwiskami osób zgładzonych  w lasach kaliskich. W rzeczywistości na spisach znajdują się  ofiary zamordowane  w Sarnim Dworze, obok tzw.  Szadego Buku w okolicach Egiertowa. W  miejscu tym  11 listopada 1939 roku okupanci hitlerowscy zamordowali 43 więźniów osadzonych w więzieniu kartuskim. Być może byli z tego miejsca ekshumowani do lasów kaliskich i stąd ten zapis? W książce[3] znajduje się także drugie zestawienie osób – Polaków i Żydów przywiezionych  z więzienia w Kartuzach i z obozu w Borowie  - rozstrzelanych przez hitlerowców 26 września 1939 r..  Bobowo, pow. Starogard Gd., miejsce Lasy Kaliskie, gmina Somonino[4]. Czy istnieje tutaj podobny błąd jak w przypadku Sarniego Dworu?  Na liście są nazwiska Żydów z Kartuz, Staniszewa, Żukowa. Nie można przesądzać, że podana informacja jest nieprawdziwa.  Dariusz Dolatowski:

według różnych informacji, często sprzecznych ze sobą, wszyscy Żydzi kartuscy zostali aresztowani. Kilku z nich wywieziono do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, a pozostałych 14 rozstrzelano w podkartuskich latach. Podaje się też, że w obozie w Borkowie uwięziono 13 Żydów cywilów i 19 w mundurach  wojskowych”[5].

Dzisiaj z perspektywy upływającego czasu,  coraz trudniej jest odtworzyć pełną listę ofiar, gdyż wiele osób, świadków tamtych wydarzeń już nie żyje, ponadto zacierają się fakty i zdarzenia.  Poza tym Niemcy przed ucieczką z tych terenów,   chcąc zatrzeć ślady swych zbrodni, sprowadzili z obozu w Borkowie angielskich jeńców wojennych, którzy musieli wydobyć zwłoki zamordowanych w lasach kaliskich  i spalić[6]. Zachowały się także zeznania  Ignacego Werochowskiego, który był  w  lesie kaliskim  w momencie gdy   więźniowie na polecenie Niemców wydobywali    zwłoki zamordowanych ofiar  w celu spalenia. Potem  zauważył  na swojej ziemi masę popiołu wrzuconego do  wody[7].

Z informacji pojawiających się  w wielu publikacjach wiemy, że  26 października 1939 roku gestapo przewiozło do lasu kaliskiego zwłoki zamordowanych ponad 48 Polaków z obozu w Borowie[8]. Zwłoki pochowano na zboczu pagórka. W późniejszym czasie stwierdzono niżej obecność drugiego masowego grobu ze szczątkami 50 osób rozstrzelanych przez hitlerowców w roku 1944. Ekshumowane zwłoki przeniesiono na cmentarz komunalny w Kartuzach.

27 października 1939 roku, Niemcy rozstrzelali w lesie kaliskim 136  mieszkańców ziemi kartuskiej, w tym 82 przywiezionych z więzienia w Kartuzach.  25 listopada zbrodniarze hitlerowscy dokonali w tym miejscu kolejnej  masowej  egzekucji,  w której zginęło najwięcej księży z  powiatu kartuskiego: ks. Bernard Szuta, kuratus z Brodnicy Górnej, ks. Bernard Gołomski proboszcz z Żukowa, ks. Franciszek Antoni  Bork, proboszcz  z Pomieczyna, ks. Ludwik Rosiak, wikariusz z Chmielna, ks. Sylwester Frost, proboszcz Parchowa, ks. Maksymilian Krzewiński, proboszcz z Gowidlina, ks. Tadeusz Zapałowski proboszcz z Sulęczyna, ks. Wacław Kuca, wikariusz z Goręczyna[9]. Śmierć ponieśli także Jan Zaremba, Stefan Skoracki, Jan Cyganek, Jan Dzięcioł, Feliks Drążkowski[10].  Bolesław  Hajduk dokonując niepełnej  oceny funkcjonowania niemieckiego aparatu terroru, uważa  iż w wyniku działań eksterminacyjnych życie straciło 459 osób w tym 28 nauczycieli i 15 duchownych. 

Hitlerowcy zamordowali w bestialski sposób ks. Arasmusa z Kiełpina.  W wykazie osób zamordowanych z Kiełpina opublikowanym poniżej nie ma jego nazwiska, co nie znaczy, że w innych dokumentach archiwalnych nie odnotowano tego faktu. Okręgowa Komisja Zbrodni Hitlerowskich w Gdańsku, ustaliła, że ks. Arasmus po otrzymaniu postrzału w głowę trzymał się jeszcze drzwi samochodu, a hitlerowcy dobili go kolbami.

Rzecz ma się podobnie w przypadku sporządzenia wykazu osób z innych miejscowości.  Brakuje tam często danych na temat osób, które zginęły czy też trafiły do niemieckich  obozów.  Autorzy wykazów posiedli tę wiedzę od świadków, mieszkańców, ale pamięć ludzka bywa zawodna.

Ponadto penetrując akta Instytutu Pamięci Narodowej można spotkać się ze sprzecznymi relacjami, faktami, które trudno dzisiaj już zweryfikować. Stąd publikując niniejsze wykazy, należy mieć na uwadze, że mogą pojawiać się błędne informacje. Tak jest w przypadku Stanisława Estkowskiego, w jednym zespole znajdziemy informacje, że zginął w Kartuzach przy ulicy Wzgórze Wolności[11], w innym, że zamordowany został nad jeziorem Karlikowskim w Borowie[12], co jest prawdziwe. Podobnie z Leonem Słyszewskim, nauczycielem szkoły powszechnej  w Nowych Łosienicach w powiecie kartuskim. W aktach archiwalnych gdańskiego Instytutu Pamięci Narodowej znajdziemy informację, że zginął z rąk hitlerowskich, w rzeczywistości zginął w Katyniu.

 Wykazy te  często są  niekompletne i zawierają ze zrozumiałych różnych  zawirowań liczne błędne informacje.

Niemniej  dokumenty te są cennym źródłem wiedzy dla wielu osób, które  interesują się losami swoich przodków lub zgłębiają historię.  

 (oprac. B. K.)

Źródło:  AIPN Gdańsk, Ankiety. Egzekucje ludności polskiej w latach 1939-1945 w powiatach Elbląg, Gdańsk, Gdynia, Kartuzy, Kościerzyna,  sygn. IPN Gd 39/8 


 Grób zbiorowy pomordowanych „nieznanych bliżej 24 Polaków w dniu 31 X 1939 r. w miejscowości Borowo, gm. Dzierżążno, pow. Kartuzy na posiadłości ob. Antoniego Trowskiego.
     Grób pojedynczy zamordowanego b.  naczelnika Poczty w Kartuzach Estkowskiego, zamordowanego przypuszczalnie w dniu 29 X 1939 r. w miejscowości wieś Borowo przy jeziorze Karlikowkim[13] na posiadłości ob. Franciszki Formelowej.
Bliższych danych co do personalii i okoliczności w jakich ponieśli śmierć może podać ob. Jankowski Józefat, kupiec zam. w Kartuzach ul. Parkowa nr 5
   Dwa groby zbiorowe, zamordowanych około 100 osób bliżej nieznanych Polaków w miesiącu październiku 1939 roku w miejscowości Kaliska, pow. Kartuzy. Zamordowani zostali prawdopodobnie spaleni a reszta kości zakopano.
   Grób zbiorowy zamordowanych w lesie Bilowo (nad szosą Łapalicką) około połowy września 1939 r. sześciu Polaków:
 
Nikodem Klucz – kierownik Parowozowni w Kartuzach

Jan Majewski – urzędnik Sądu w Kartuzach. Był emerytowanym pracownikiem posterunku Straży Granicznej

Leon Litwin – sołtys z Mankocina oraz właściciel gospodarstw w Niestępowie, obwiniony przez Gestapo o śmierć 12. dywersantów niemieckich. Osadzony w więzieniu kartuskim.

Leon Cichosz – młynarz i kupiec z Żukowa

Robert Gransicki,  nauczyciel z Grzybna oraz 2 nieznanych

Paweł Nacel, ślusarz
(bliższych danych udzielić może ob. Marek leśniczy z Kartuz

 

Spośród inteligencji miasta Kartuz, zginęły w czasie okupacji następujące osoby:

  1. Cyganek Jan – urzędnik- zginął w Kaliskach dnia 26 października 1939roku.
  2. Ćwikliński Czesław – urzędnik- zginął w Kaliskach dnia 26 października 1939 roku
  3. Dąbrowski Stefan – policjant- zginął w Kaliskach dnia 29 października
  4. Drążkowski Feliks – urzędnik- zginął w Kaliskach dnia 25 października 1939 roku.
  5. Dzięcioł Józef kierownik szkoły – zginął w Kaliskach dnia 25 października 1939 roku
  6. Ritter Antoni- policjant- zginął w Borowie
  7. Skoracki Stefan – dentysta- zginął w Kaliskach dnia 27 października 1939 roku
  8. Wieczorek Feliks – drogista- zginął w Kaliskach dnia 27 października 1939 roku
    Wyżej wymienieni zabrani zostali z Kartuz i rozstrzelani w lesie w Kaliskach powiat Kartuzy.

 

Spośród inteligencji miasta Kartuz, zginęły w czasie okupacji następujące osoby:

  1. Brall Jan – urzędnik – zginął w obozie  w Mathausen
  2. Cyganek Jan – urzędnik- zginął w Kaliskach – dnia- 26 X 1939 r.
  3. Ćwikliński Czesław – urzędnik- zginął w Kaliskach 26 X 1939r.
  4. Dąbrowski Stefan – policjant- zginął w Kaliskach 29 X 1939r.
  5. Drążkowski Feliks – urzędnik- zginął w Kaliskach 25 X 1939 r.
  6. Dzięcioł Józef – kier. szkoły – zginął w Kaliskach 25 X 1939 r.
  7. Estkowski Stanisław –nacz. Poczty –zginął w Kaliskach – 14 IX 1939 r.[14]
  8. Guzowski Walentyn- urzędnik- zginął  w obozie Mathausen – Gusen dnia 12 marca 1941 roku.
  9. Gransicki Robert – nauczyciel – zginął w Kartuzach  14  IX 1939 r.
  10. Hein Leon drukarz- zginął w Mathausen dnia 17 września 1941 r.
  11. Hening Bernard- nauczyciel zginął w Wejherowie 11 XI 1939[15]
  12. Jeliński Brunon- urzędnik –zginął w obozie Mathausen- Gusen dnia 14 marca 1941 r.
  13. Januszewski Erwin – urzędnik- zginął w obozie w Dachau 13 VIII 1942 r.
  14. Kuchta Leon – urzędnik- zginął w obozie Stutthof 8 III 1940 r.
  15. Klucz Nikodem nacz. PKP- zginął w Kartuzach dnia 14 IX 1939r.
  16. Książczyk Józef – inżynier Leśnik – brak danych
  17. Krefta Leon – urzędnik-  zginął w obozie Oświęcim 9 X 1941 r.
  18. Majewski Jan – urzędnik- zginął w Kartuzach dnia 14 IX 1939r.
  19. Pośpieszyński Franciszek – urzędnik- zginął w Stutthofie 11 listopada 1940 r.
  20. Puzdrowski Aleksander – urzędnik- zginął w Wejherowie 11 XI 1939r.
  21. Połomski Leon – ksiądz- zginął w obozie Stutthof [16]
  22. Ranachowski Józef – urzędnik- zginął w Gdyni 10 IX 1939 r.
  23. Ritter Antoni – policjant- zginął w Borkowie
  24. Śliwiński Hieronim – urzędnik- zginął w Borkowie 25  X 1939 r.[17]
  25. Skorocki Stefan – dentysta- zginął w Kaliskach 25 X 1939r.
  26. Witosławski Józef- nauczyciel- zginął w Wejherowie 10 XI 1939 r.
  27. Walaszewski Antoni – urzędnik- zginął w Wejherowie 10 XI 1939 r.
  28. Wieczorek Feliks – drogista- zginął w Kaliskach 27 X 1939 r.
  29. Zimmermann Jan – urzędnik – zginął w Wejherowie 15 XI 1939 r.
  30. Zaborowski Antoni- nauczyciel- zginał w obozie Oranienburg dnia 25 lutego 1941 r.
  31. Walaszkowski Jan- urzędnik- zginął w Wejherowie 10 XI 1939r

Źródło: AIPN Gdańsk, Wykazy osób narodowości polskiej, które przez okupanta niemieckiego w latach 1939-1945 r. zostały pozbawione życia, zesłane do obozów koncentracyjnych itp. oraz wywiezione do pracy przymusowej lub w związku z wycofaniem na terenie powiatu kartuskiego, sygn. IPN GK 172/9

 

                                                                           WYKAZ

Osób narodowości polskiej z gminy Kartuzy – miast  pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45 r.

Nr

Imię  i Nazwisko

wiek

zawód

Data zgonu

Określenie zgonu, rozstrzelenia

Kto wykonał egzekucje , wojsko, gestapo, policja

Na czyich informacjach oparta treść zapisów

1

Majewski Jan

1890

urzędnik

14.09.
1939r.

rozstrzelany

gestapo

Przez publiczne ogłoszenie na rynku

2

Gransicki Robert

1900

nauczyciel

14.09.
1939r.

rozstrzelany

gestapo

Przez publiczne ogłoszenie na rynku

3

Necel Paweł[18]

1907

ślusarz

14.09.
1939 r.

rozstrzelany

gestapo

Przez publiczne ogłoszenie na rynku

4

Klucz Nikodem

1908

zaw. parow.

14.09.
1939r.

rozstrzelany

gestapo

Przez publiczne ogłoszenie na rynku

5

Jakusz Gostomski  Władysław

1908

kupiec

26.10.
1936

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

6

Kuchta Leon

1895

urzędnik

8.3.1940

zmarł

gestapo

Metryka obozy koncentracyjnego Stutthof

7

Dąbrowski Stefan

1893

policjant

29.10.
1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

8

Zimmermann Jan

1895

Urzędnik kolejowy

15.11.1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

9

Cyganek Jan

1887

urzędnik

26.10.
1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

10

Śliwiński Heronim

1907

urzędnik

26.10.
1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

11

Kuczkowski Franciszek

1889

rzeźnik

26.10.
1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

12

Witosławski Józef

1899

nauczyciel

10.11.1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

13

Ćwikliński Czesław

1896

urzędnik

26.10.1939

rozstrzelany

gestapo

świadkowie

14

Walaszko-wski Antoni

1899

urzędnik

 

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

15

Puzdrowski Aleksander

1889

urzędnik

11.11.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

16

Zaremba Jan

1905

kupiec

 

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

17

Ranachowski Józef

1897

urzędnik

19.10.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

18

Wiśniewski Jan

1909

rzeźnik

 

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

19

Hennig Bernard

1908

Nauczy-ciel

11.11.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

20

Wieczorek Feliks

1893

drog.

27.10.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

21

Paszke Franciszek

1879

kupiec

1942

powieszony

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

22

Drążkowski Feliks

1895

urzędnik

25.10.19

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

23

Zybko Edward

 1906

urzędnik

27.09.1941

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

24

Skoracki Stefan

1899

dentysta

25.10.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

25

Dzięcioł Józef

1900

Kiero-wnik szkoły

 

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

26

Estkowski Stanisław

1898

Naczel-nik poczty

14.9.1939[19]

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

27

Brall Jan

1898

urzędnik

1940

Zmarł w obozie Manthausen

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

28

Ritter Antoni

1892

policjant

1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

29

Rajski Feliks

1899

drukarz

25.01.1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

30

Ksiąszczyk Józef lub Książczyk

1904

urzędnik

1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

31

Sienkiewicz

1891

kupiec

1939

rozstrzelany

gestapo

Świadkowie i członkowie rodziny

32

Jeliński Brunon

1898

urzędnik

14.3.1941

zmarł

 

Metryka śmierci z obozu kereent. Manthausen

33

Pospieszyński Franciszek

1893

urzędnik

11.11.1940

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Stutthof

34

Świetlik Franciszek

1893

robotnik

7.9.1940

zmarł

 

Metryka śmierci z obozu kereent. Manthausen gusen

35

Guzowski Walentyn

1899

urzędnik

12.3.1941

zmarł

 

Metryka śmierci z obozu kereent. Manthausen gusen

36

Radler Władysław

1899

murarz

13.6.1940

zmarł

 


Oranienburg

37

Januszewski Erwin

1905

urzędnik

13.8.1942

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego
Dachau

38

Stępień Alfons

1916

rzemieślnik

 

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego
Dachau

39

Zaborowski Antoni

1912

nauczyciel

25.2.1941

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Oranienburg

40

Hein Leon

1911

drukarz

17.4.1941

zmarł

 

Metryka śmierci z obozu koncert. Manthausen gusen

41

Połomski  Leon

71 lat

Ksiądz probo-szcz

1941

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Stutthof

42

Ciechelski Leon

1891

ślusarz

15.6.1942

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Ausschwitz (Oswiecim)

43

Kurkowski Antoni

 

szofer

12.6.1942

zmarł

 

Więzienie Wejherowo

44

Jakusz Teofil

1874

kupiec

11.9.1940

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego
Dachau

45

Hoga Jan

55 Lat

 

1942

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Oranienburg

46

Krefta Leon

1887

urzędnik

9.10.1941

zmarł

 

Metryka śmierci obozu koncentracyjnego Oświęcim

Kartuzy, 23.12.1946 Burmistrz Lewiński                                                                                                                                                                              

WYKAZ
osób narodowości polskiej w Staniszewie pow. Kartuzy pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45

 

Nr pers.

Nazwisko i imię

Wiek

Zawód

Data zgonu

Określenie zgonu
(rozstrzelanie)

Kto wykonał egzekucje wojski, gestapo, policja

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Gadowski Józef

41

sekretarz

15.9.42

 

Gestapo

telegram z Lagru

2

Piwka Józef

40

robotnik

15.1.44

 

Gestapo

na piśmie z Lagru

3

Cirocki Leon

43

rolnik

10.2.45

 

Gestapo

 

4

Gurski Franciszek

63

robotnik

4.10.42

 

Gestapo

 

5

Zloch Józef

69

rolnik

9.10.42

zmarł

w Potulicach

 

6

Zloch Marianna

57

rolnik

3.10.42

zmarł

w Potulicach

 

7

Kwidzinski Józef

 

robotnik

15.12.44

zmarł

Gestapo

 

                                                    WYKAZ

osób narodowości polskiej z Staniszewa pow. Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach
1939/45 r. do obozów koncentracyjnych, karnych, pracy przymusowej itp.

 

Lp.

Nazwisko i imię

Wiek

Zawód

Data zesłania

Dokąd miejsce istnienia obozu?

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Gruba Teofil

44

rol.

31.3.42

Koronowo

 

 

2

Gruba Józef

49

rob.

31.3.42

Koronowo

 

 

3

Okroj Robert

66

rol.

11.4.42

Potulice

 

 

4

Sikora Bolesław

39

rol.

6.6.42

Potulice

 

 

5

Cirocka Aniela

44

 

11.4.42

Potulice

 

 

6

Ptach Hubert

32

rob.

6.2.41

Gdansk

 

 

7

Nastaly Jan

44

rol.

11.4.42

Potulice

8.8.1944

 

8

Labuda Bolesław

55

rol.

11.4.42

Potulice

 

 

9

Malszyski Józef

40

rol.

11.4.42

Potulice

 

 

10

Zloch Józef

46

rol.

11.4.42

Potulice

 

 

11

Gurska Apolonia

61

rol.

31.3.42

Potulice

 

 

12

Zloch Agnieszka

29

 

10.4.42

Potulice

 

 

13

Elwart Jan

47

rob.

10.4.42

Potulice

 

 

14

Machola Klemens

50

rol.

31.3.42

Potulice

 

 

15

Cirocki Antoni

47

rol.

31.3.42

Potulice

 

 

16

Stenka Alojzy

43

rol.

8.6.42

Potulice

 

 

17

Kruszynski Leon

49

rol.

31.3.42

Potulice

 

 

18

Kaszuba Apolonia

38

rol.

5.11.43

Potulice

 

 

                                                                                                                                                    

Wykaz
 osób narodowości polskiej w Brodnicy pow. Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45 do obozu koncentracyjnego, karnego, pracy przymusowej.

 

 

Lp.

Nazwisko i imię

Wiek

Zawód

Data zesłania

Dokąd, miejsce położenia obozu

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Kowalkowski Klemens

54

robotnik

14.5.41

Stuthof

zmarł
15.1.42

sołtys

2

Recław Brunon

43

rolnik

4.4.41

Stuthof

zmarł
12.6.42

sołtys

3

Kunowska Leokadia

37

rolnik

11.6.42

Torun Mokre

zmarła
15.3.43

sołtys

4

Kunowska Anna

3.

bez zawodu

11.6.42

Torun Mokre

zmarła
21.3.43

sołtys

5

Kunowska Teresa

2.

bez zawodu

11.6.42

Torun Mokre

zmarła
21.3.43

sołtys

6

Kuchta Piotr

49

rolnik

11.6.42

Torun Mokre

zmarł
26.9.42

sołtys

7

Wesolowski Zygmunt

7.

bez zawodu

11.6.42

Torun Mokre

zmarł
10.11.42

sołtys

8

Wesolowska Teresa

9.

bez zawodu

11.6.42

Torun Mokre

zmarła
5.7.42

sołtys

9

Malinowska Stefania

1.

bez zawodu

11.6.42

Torun Mokre

zmarła
7.4.43

sołtys

10

Ks. Szuta Bernard

40

ksiądz

11.6.39

nie wiadomo[20]

dotąd żadnej wiadomości

sołtys

                          

WYKAZ

osób narodowości polskiej, gmina Kartuzy, powiat Kartuzy, zesłanych przez okupanta w latach 1939/45 do obozu koncentracyjnego

 

Zadurski Leon

23

kupiec

31.1.45

rozstrzelany

gestapo

Okroj Augustyn

40

robotnik

3.1.40

zmarł

gestapo

Stefanowski Jan

34

robotnik

25.12.1342

Zmarł w Koronowie

gestapo

Gołąbek Michał

71

rolnik

6.7.41

Zmarł w Stutthofie

gestapo

Rybakowski Jan

47

robotnik

Kwiecień 1942

Zamordowany w Stutthofie

policja

 

 

 

                                                           WYKAZ

osób narodowości polskiej z Dzierżążna, gmina Kartuzy, pow. Kartuzy wywiezionych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45. na prace przymusowe lub w związku z wycofaniem

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1.

Hinc

22

robotnik

W marcu 1945 r.

 

Przy wycofaniu wojsk niemieckich

Rodzice Franciszek i Aniela

 

                                                                                              

                                                                       WYKAZ

osób narodowości polskiej w Grzybnie, gmina Kartuzy, powiat Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. do obozów koncentracyjnych , karnych, pracy przymusowej itp.

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1.

Lademann Aleksander

27.7.1883

rolnik

16.06.1943r.

Stutthof

18.12.1944

Marta Lademan żona

 

                                                                                              Grzybno, dnia 30.12.1946

                                                                       WYKAZ

osób narodowości polskiej w Pomieczyńskiej Hucie, pow. Kartuzy, wywiezionych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. na prace przymusowe lub w związku z wycofaniem.

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Kuberna Wojciech

72

rolnik

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

2

Kuberna Franciszka

69

rolnik

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

3

Kuberna
Bernard

35

rolnik

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

4

Kuberna
Władysław

33

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

5

Kuberna
Augustyn

32

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

6

Kuberna
Aniela

29

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

7

Gołąbek Feliks

58

rolnik

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

8

Gołąbek Helena

56

rolnik

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

9

Gołąbek
Jan

19

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

10

Gołąbek Władysław

17

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

11

Gołąbek Władysław

16

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

12

Gołąbek Antoni

10

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

13

Gołąbek Bronisław

9

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

14

Gołąbek Stefania

8

 

19.6.1942

do prac przymusowych

 

 

15

Szwaba Leon

58

rolnik

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

16

Szwaba Elżbieta

49

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

17

Szwaba Władysław

22

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

18

Szwaba Zenon

19

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

19

Szwaba Pelagia

18

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

20

Szwaba Urszula

17

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

21

Szwaba Czesław

14

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

22

Szwaba Gerard

12

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

23

Szwaba Aurelia

10

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

24

Szwaba Bogumiła

6

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

25

Szwaba Florian

7

 

2.3.1943

do prac przymusowych

 

 

 

                                                                       Pomieczyńska Huta, dnia 24 XII 1946r

WYKAZ

osób narodowości polskiej z Prokowa, gmina Kartuzy, powita Kartuzy, pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach1939/1945r.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data zesłania

Dokąd? Miejsce położenia obozu

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Plichta Jan

29

rolnik

16.4.1944

Stutthof

Koniec stycznia 1945r.

Plichta Zuzanna matka

 

                                                                                  Prokowo, dnia 30 grudnia 1946r.

 

 

                                                           WYKAZ

Osób narodowości polskiej z Łapalic, gmina Kartuzy, powiat Kartuzy, pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data zgonu

Dokąd?
miejsce położenia obozu

Kto wykonał egzekucję

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Szymichowski Klemens

37

robotnik

4.12.42

Zagazowany w Mauthausen

gestapo

żona Apolonia
Szymichowska

                                                                                              
                                                                                              Łapalice, dnia 30 grudnia 1946r.

                                                           WYKAZ

osób narodowości polskiej z Kolonii, powiat Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r.  do obozów koncentracyjnych, karnych, pracy przymusowej itp.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

data zesłania

dokąd?
miejsce położenia obozu

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Konkol Leon

10.12.97

robotnik

6.10.39

Kartuzy później do Borkowa

26.10.1939

żona zaginionego Konkol Marta

 

 

 

                                                           WYKAZ

 

Osób narodowości polskiej z  Mirachowa, powiat Kartuzy pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

data zgonu

Określenie zgonu (rozstrzelenie/powieszenie
)

Kto wykonał egzekucję, gestapo, policja

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Cirocki/ Cierocki Jan

51

rolnik

6.9.39

Ubity? zabity

gestapo

przez policję

 

                                                                                              Mirachowo, dnia 23 XII 1946r 

WYKAZ

osób narodowości polskiej z Sianowskiej Huty, powiat Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. do obozów Koncentracyjnych, karnych, pracy przymusowej itp.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data zesłania

dokąd?
miejsce położenia obozu

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Kaizer Teofil

46

rolnik

W kwietniu 1941r.

Stutthof

zmarł

jego żony

2

Jowiński Antoni

72

rolnik

W kwietniu 1941r.

Stutthof

zmarł

jego córki

3

Sypion Józef

32

rolnik

W kwietniu 1941r.

Stutthof

zmarł

jego ojca

 

                                                                      

WYKAZ

Osób narodowości polskiej z Sianowa, powiat Kartuzy pozbawionych życia przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r.

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data zgonu

Określenie zgonu

Określenie zgonu (rozstrzelenie/powieszenie
)

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Cierocki Józef

58

Rolnik

27.8.1943

zmarł

Był wywieziony przez gestapo

 

2

Konkel Brunon

36

Rolnik

7.8.41

Zmarł w Stutthofie

Był wywieziony przez gestapo

 

3

Marciński Jan

37

robotnik

10.3.44

rozstrzelony

wojsko

 

                                              
                                                                                  Sianowo, dnia 27 XII 1946  

 

 

 

                                                           WYKAZ

Osób narodowości polskiej z Sianowskiej Huty, pow. Kartuzy pozbawionych życia przez okupant niemieckiego w latach 1939/45r.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data zgonu

Określenie zgonu (rozstrzelenie/powieszenie

Kto wykonał egzekucję, gestapo, policja

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Lewiński Józef

29

robotnik

W kwietniu 1942r.

powieszony

Przez gestapo

Jego siostry

           

                                                                                              Sianowo, dnia 27 grudnia 1946r.

 

                                                          

 

 

 

 

WYKAZ

 

osób narodowości polskiej z sianowskiej Huty, powiat Kartuzy wywiezionych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. na prace przymusowe lub w związku z wycofaniem

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Nagel Bernard

40

robotnik

1942

nie wiadomo

styczeń 1945

jego brat

2

Konkol Józef

31

rolnik

1942

nie wiadomo

żadnej wiadomości

 

3

Konkol Kazimierz

23

rolnik

1942

nie wiadomo

1946r.

jego brat

 

                                                                       WYKAZ

 

Osób narodowości polskiej Kiełpina, pow. Kartuzy pozbawionych życia przez okupant niemieckiego w latach 1939/45r.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

data zgonu

Określenie zgonu (rozstrzelenie/powieszenie

Kto wykonał egzekucję, gestapo, policja

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Sikora Albin

22

robotnik

25.3.44

zmarł  w szpitalu w Stutthofie

 

 

 

                                                                                  Kiełpino, dnia 30 grudnia 1946r.

 

 

 

                                                           WYKAZ

osób narodowości polskiej w Sianowie powiat Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. do obozów koncentracyjnych, karnych, pracy przymusowej itp.

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

dokąd?
miejsce położenia obozu

Data ostatniej wiadomości

Na czyich inf. oparto treść zapisów

1

Radzimski Franciszek

33

leśniczy

23.4.33

Gdańsk -Rathaus

9.6.1945

gestapo

2

Radzimska
Bolesława

31

żona leśniczego

8.10.33

Potulice

29.3.1945

gestapo

3

Labuda Jan

59

rolnik

5.5.43

Stutthof

6.2.1945

gestapo

4

Langa Jan

40

rolnik

14.4.42

Stutthof

20.9.1943

gestapo

5

Szmydka Alfons

28

robotnik

5.10.44

Stutthof

5.2.1945

gestapo

6

Studzińska Paulina

39

rolnik

5.10.44

Stutthof

5.2.1945

gestapo

7

Kotłowski Alojzy

45

rolnik

20.6.44

Stutthof

1.1945

gestapo

8

Bobkowski Jan

50

rolnik

20.6.44

Stutthof

1.1945

gestapo

9

Mejna Walerian

45

rolnik

10.6.44

Stutthof

10.3.1945

gestapo

10

Witka Robert

42

rolnik

31.1.45

Stutthof

30.3.1944

gestapo

11

Mejna Walerian

45

rolnik

 

Potulice

5.3.1945

gestapo

12

Mejna Otylia

52

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

13

Mejna Anna

19

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

14

Mejna Jan

17

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

15

Mejna Edmund

15

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

16

Mejna Gertruda

18

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

17

Mejna Elżbieta

10

 

5.11.43

Potulice

5.3.1945

gestapo

18

Damps Jan

52

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

25.8.1942

gestapo

19

Damps Matylda

53

 

10.6.42

Jabłonowo

25.8.1942

gestapo

20

Damps Jan

26

 

10.6.42

Jabłonowo

10.8.1942

gestapo

21

Damps Antoni

23

 

10.6.42

Jabłonowo

2.8.1946

gestapo

22

Damps Anna

20

 

10.6.42

Jabłonowo

25.6.1942

gestapo

23

Damps Władysław

16

 

10.6.42

Jabłonowo

25.6.1942

gestapo

24

Damps Józefa

13

 

10.6.42

Jabłonowo

25.6.1942

gestapo

25

Foemla Leon

49

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

26

Formela Julianna

50

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

27

Formela Helena

19

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

28

Formela Gertruda

16

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

29

Formela Stefania

13

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

30

Formela Augustyn

9

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

31

Kwidzińska Małgorzata

48

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

32

Kwidzińska Małgorzata

25

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

33

Kwidziński Franciszek

23

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

34

Kwidziński Antoni

17

robotnik

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

35

Kwidzińska Elżbieta

9

 

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

36

Kwidzińska Irena

8

 

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

37

Kwidzińska Helena

5

 

10.6.42

Jabłonowo

23.8.42

gestapo

 

                                                                                  Sianowo, dnia 27 grudnia 1946r.

 

 

 

 

 

 

WYKAZ

            osób narodowości polskiej z Mirachowa powiat Kartuzy wywiezionych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. na prace przymusowe lub w związku z wycofaniem.

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Damps Stefan

9.2.1921

robotnik

10.6.42

Do fabryki Detmold

10.3.1945

gestapo

2

Damps Antoni

2.1.1924

robotnik

10.6.42

Do fabryki Detmold

2.3.1946

gestapo

3

Frankiewicz Bernard

30

robotnik

30.8.43

Bohun?

15.4.1946

gestapo

4

Lewiński Paweł

33

szewc

11.11.39

Wangerin naprawy torów kolejowych

10.6.1945

Przez urząd pracy

5

Stenka Józef

42

robotnik

11.11.39

Wangerin naprawy torów kolejowych

20.10.1945

Przez urząd pracy

6

Lewiński Juliusz

60

szewc

11.8.44

Chełmno przy okopach

17.1,1944

Przez partię S.A.

7

Damps Jan

52

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

12.12.1944

Przez  partie S.A.

8

Stenka Jan

48

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

12.12.1944

Przez  partie S.A.

9

Komkowski Jan

25

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

5.8.1945

Przez  partie S.A.

10

Hinca Edmund

25

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

5.8.1945

Przez  partie S.A.

11

Labuda Franciszek

25

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

5.8.1945

Przez partie S.A.

12

Wardyn Leon

50

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

12.12.1944

Przez  partie S.A.

13

Król Leon

25

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

19.12.1944

Przez  partie S.A.

14

Klejna Brunon

52

robotnik

11.8.44

Chełmno przy okopach

10.12.1944

Przez  partie S.A.


                                                                                                          Mirachowo, dnia 23 XII 1945r.

 

 

                                                           WYKAZ

Osób narodowości polskiej z Pomieczyńskiej Huty, powiat Kartuzy zesłanych przez okupanta niemieckiego w latach 1939/45r. do obozów koncentracyjnych, karnych, pracy przymusowej itp.

 

Lp.

Nazwisko i imię

wiek

zawód

Data wywiezienia

Dokąd i na jakie prace

Data ostatniej wiadomości

Na czyich informacjach oparto treść zapisów

1

Lejkowski Robert

24

rolnik

20.6.44?

Stutthof

 

gestapo

2

Cierocki Bronisław

 

stolarz

25.6.44

Stutthof

 

gestapo

3

Okroj

21

robotnik

24.3.44

 

 

 

4

Lejkowski Stefan

20

robotnik

24.3.44

 

 

 

5

Cierocki Bolesław

 

robotnik

24.2.44

 

 

 

 

                                                                                  Pomieczyńska Huta, dnia 24 XII 1946r.

 

 

[1] Dariusz Kaliński, Bilans krzywd. Jak naprawdę wyglądała niemiecka  okupacja Polski, Kraków 2018, s.58

[2] Rejestr miejsc  i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945. Województwo gdańskie, Warszawa 1987, ss.65-66 Por. Bogdan Dittmer, Zbrodnia w Sarnim Dworze, „Gazeta Kartuska”, z 31.10.2005 r., s.30

[3] Rejestr miejsc  i faktów zbrodni …, dz. cyt., , ss.65-66. Zob. też Kartuzy 1939. Wspomnienia zebrał, przedmową  i wstępem opatrzył Norbert Maczulis, Kartuzy 2009, ss. 281-282

[4] Lasy Kaliskie znajdują się w gminie Kartuzy, Sarni Dwór w gminie Somonino.

[5] Cyt. za: Ryszard Leszkowski, Pamięci kartuskich Żydów, „Kartuskie Zeszyty Muzealne”, 2/2017, Kartuzy 2017, s. 72

[6] Józef Matynia, Na szlakach walki i męczeństwa województwa gdańskiego 1939-1945, Gdynia 1967, s. 85

[7] AIPN Gdańsk, Akta w sprawie oskarżenia Alberta Forstera, t. X,  sygn.. akt IPN GK 196/225, s. 10

[8] AIPN Gdańsk, IPN BU 2448/164

[9] Jan Walkusz, Wojenne losy duchowieństwa katolickiego ziemi kartuskiej 1939-1945, Kartuzy 1999, ss. 29-31

[10] Bolesław Hajduk, Kartuzy i powiat w latach 1939-1945 (w:) Dzieje Kartuz, t.2, Kartuzy 2001, s. 165. Por. AIPN Gdańsk, Akta w sprawie oskarżenia Alberta Forstera, t. X,  sygn.. akt IPN GK 196/225, ss. 6-8. Józefat Jankowski podaje datę śmierci Józefa Dzięcioła 26.10.1939 r.

[11] AIPN Gdańsk,  Wykaz osób narodowości polskiej, które przez okupanta niemieckiego w latach 1939-1945 zostały pozbawione życia, zesłane do obozów koncentracyjnych itp., wywiezione do pracy przymusowej lub w związku z wycofaniem na terenie powiatu kartuskiego, sygn.. IPN Gk 172/9, s.176.

[12] AIPN Gdańsk, Ankiety dot. Prześladowania i eksterminacji inteligencji polskiej oraz więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych i więzień z lat 1939-1945 pochodzących z województwa gdańskiego,  sygn.. IPN Gd 39/16, s. 82, sygn.. IPN BU 2448/164

 

[13] Chodzi oczywiście o jezioro Karlikowskie

[14] Błędna data

[15] Niektóre źródła podają Lasy Kaliskie

[16]  Ks. L. Połomski w Stutthofie tak jak inni więźniowie  musiał ciężko pracować. Przy tej pracy został ciężko pobity i zmarł w dniu 5 sierpnia 1940 r. (siostra ks. Połomskiego przekazała w relacji datę 3 sierpnia). Zob. Jan Walkusz, Wojenne losy duchowieństwa katolickiego  ziemi kartuskiej 1939-1945, Kartuzy 1999, s.44

[17] Inne źródła podają Lasy Kaliskie

[18] Powinno być Nacel Paweł

[19] Błędna data

[20] Ks. Bernard Szuta po odbyciu  kilkudniowego  aresztu  w więzieniu kartuskim został zamordowany w Lesie Kaliskim 25.11.1939 r. Zob. J.Walkusz, dz. cyt., s. 28